FR: “Soumission”
Zowat een jaar geleden, op 7 januari 2015 vond de aanslag op Charlie Hebdo plaats. Het was eveneens de dag waarop de zesde roman van Michel Houellebecq verscheen, Frankrijks bekende schrijver-provocateur. Het boek, dat overigens werd besproken in het nummer van Charlie Hebdo dat die week in de rekken lag, werd meteen nogal gemakkelijk weggezet door critici als islamofoob. De auteur zette meteen na de aanslag de promotie van het boek stop, maar het boek had op dat moment al enorm veel media-aandacht gehad en werd een bestseller, niet alleen in Frankrijk maar in heel Europa.
Een jaar later heb ik de roman in twee dagen tijd verslonden, en wat blijkt? De politieke fabel was volgens de eerste reacties visionair, dystopisch, misogyn en controversieel. Maar 'Soumission' is niet het islamofobe haat en angst aanwakkerende pamflet waarvoor het bij de publicatie werd versleten. Als mensen er aanstoot aan nemen, is het denk ik toch vooral omdat ze het boek niet echt gelezen hebben. Het is al bij al een wat tamme roman, die zelfs vrij positief tegenover de islam staat.
De plot is min of meer bekend ondertussen: het verhaal speelt zich af in het Frankrijk van 2022. Om het Front National van een verkiezingsoverwinning af te houden steunen de linkse en rechtse partijen de populaire en charismatische Mohammed Ben Abbes. Op die manier krijgt Frankrijk een moslimpresident, ondanks dat nog altijd een grote meerderheid van de bevolking niet islamitisch is. De beschrijving van de manier waarop dat allemaal gebeurt, vergt eigenlijk niet veel fantasie van de auteur of de lezer, het wordt voorgesteld als de vrij aannemelijke, logische consequentie van een demografische evolutie enerzijds en aversie voor het Front National anderzijds. Wie durft nog - na de recente regionale verkiezingen - beweren dat die dynamiek, nl. om voor het even wie te stemmen zolang FN maar niet aan de macht komt, vandaag al niet speelt?
Als het boek controversieel is, heeft dat onder meer te maken met de vanzelfsprekendheid waarmee het verloop van de verkiezingen worden beschreven. Het politieke strategische spel zelf is overigens niet echt het hoofdthema van het boek, viel me op. Een terechte kritiek trouwens die ik op een Nederlandse website las, is dat nergens in het boek over politieke reacties elders in de Europese Unie of in de Verenigde Staten gesproken wordt. Wel een ongeloofwaardige steun in eerste instantie van Saoedi-Arabië voor het nieuwe Franse bewind, omdat de echte politieke realiteit ons vertelt dat de Saoedi’s niets te maken willen hebben met alles wat maar naar de Moslimbroederschap riekt. En dat is nu net de door Houellebecq gekozen naam van de partij van de Franse president. (Er zit trouwens wél een korte verwijzing naar gelijkaardige verkiezingen in België in het boek, waarvan ik het realiteitsgehalte overlaat aan de lezer).
Het verhaal draait eigenlijk vooral rond het hoofdpersonage, François, die in het boek een innerlijke evolutie doormaakt. Hij is scherp, intelligent en sociaal onhandig. Zijn beste jaren liggen achter hem, en die beste jaren waren ook al niet zo goed. Nu besteedt hij zijn tijd aan drank, magnetronmaaltijden en het bestuderen van de negentiende-eeuwse schrijver J.-K. Huysmans. En niet onbelangrijk: Huysmans bekeerde zich op het eind van zijn leven fanatiek tot het katholicisme. Houellebecq beschrijft dat bekeringsproces uitvoerig - voor mij de saaiste passages uit het boek, omdat Houellebecq nog maar eens met zijn literaire kennis pronkt - maar ze blijken relevant om de gedachtegang van de schrijver te kunnen volgen.
In 'Soumission' levert het uitgebluste Frankrijk met zijn gebrek aan burgerproject, zijn doorgedreven individualisme, zijn eenzaamheid en seksuele miserie zich willoos over aan de islam, zij het een gemodereerde versie. Dat brengt dynamiek én rust in de samenleving, zo profeteert Houellebecq - niet altijd met overtuigende argumenten, overigens. Vrouwen zouden terugkeren naar de haard, gestimuleerd door overheidssubsidies en geld uit petroleumstaten. Ze zouden zich decent en verhullend kleden. De werkloosheid zou zienderogen slinken. In voormalige no-go-areas keert in het boek de kalmte terug en verzwindt de criminaliteit. De universiteiten worden in spoedtempo geïslamiseerd. En het hoofdpersonage kiest – na enige geloofscrisissen en een pathetische rondgang langs het Frankrijk van Huysmans - eieren voor zijn geld. Hij bekeert zich tot de islam en kan blijven doceren.
Conclusie? Soumission, of Onderworpen in het Nederlands, is geen islamofobe roman, maar volgens mij ook niet bepaald een meesterwerk. Subversief? Dat zeker. Het boek bevat in elk geval genoeg stof om eens over na te denken.
