Nooit ziek geweest - Nico Dijkshoorn (2012)

Ik ben een regelmatige luisteraar van het programma Nieuwe Feiten, met Lieven Vandenhaute, op VRT Radio 1. Het eindigt altijd met de rubriek Middagjournaal, waarin een gast vijf opeenvolgende dagen in een radiocolumn van een vijftal minuten persoonlijke overwegingen ventileert, vaak humoristisch. Wie daarbij regelmatig terugkeert is Nico Dijkshoorn, van wie ik toevallig een boek in handen kreeg dat ik met gretigheid gelezen heb en waarover ik hieronder een verslagje schrijf.

Ik wist overigens niet dat Nico Dijkshoorn niet alleen een Nederlandse columnist is, maar tevens een dichter, schrijver en muzikant. En dat hij o.a. bekend werd door zijn wekelijkse optreden in het televisieprogramma De Wereld Draait Door (DWDD), van 2008 tot 2020 (!) Zijn oeuvre is trouwens uitgebreid en ik zal er nog wel wat tijd voor nodig hebben, want ook veel van zijn columns zijn dus gebundeld. Ik las overigens ondertussen ook al Alles en Niets, een verhalenbundel uit 2017.

'Nooit ziek geweest' is een belangrijk boek binnen het oeuvre van Dijkshoorn. Met dit boek, verschenen in 2012, toonde hij dat hij niet alleen humoristische columns kan schrijven, maar ook een gevoelige en introspectieve roman kan neerpennen. Het boek is een eerlijke en ontroerende verkenning van een universeel thema: de complexe band tussen ouders en kinderen. Hij neemt ons mee op een persoonlijke reis door zijn jeugd en volwassen leven, waarbij hij de complexe relatie met zijn vader onder de loep legt. Met een mix van humor, ontroering en scherpe observaties schetst Dijkshoorn een levendig portret van een man die zowel geliefd als gevreesd was.

Het boek is opgebouwd rond een reeks anekdotes, waarin Dijkshoorn de eigenaardigheden en contrasten van zijn vader onthult. Zijn vader is een excentrieke figuur, een levensgenieter die van het leven een feest maakt. Tegelijkertijd is hij een egocentrische man die moeite heeft met intimiteit en zijn gevoelens te uiten. Dijkshoorn worstelt met de vraag in hoeverre hij op zijn vader lijkt en hoe hij zich kan onderscheiden van zijn dominante figuur. Deze zoektocht wordt versterkt door de terugkerende verwijzingen naar de honkbalcarrière van Klaas, een sport die voor Dijkshoorn zowel een bron van bewondering als van frustratie is.

De schrijfstijl is direct, toegankelijk en vaak humoristisch, net zoals zijn columns. En hij gebruikt veel spreektaal en Amsterdamse uitdrukkingen, waardoor het boek een authentiek en levendig karakter krijgt. De anekdotes zijn vaak grappig, maar worden afgewisseld met meer serieuze momenten waarin de auteur reflecteert op de impact die zijn vader op zijn leven heeft gehad.

Dit boek heeft me enorm verrast, en ik raad het dan ook graag aan.

Am I Normal? The 200-Year Search for Normal People (and Why They Don't Exist) - Sarah Chaney (2022)

(NL: Ben ik normaal? de 200-jarige zoektocht naar 'normale mensen' (en waarom die niet bestaan))

Of course I was triggered by the title. Defining myself as a member of the lgbtqia+ community involves accepting that I to some degree am allowed not to follow the norms defined by society, but I cannot help asking myself what defines being normal. This book is a curious exploration into the elusive concept of normality.

Apparently, 'normal' did not exist before and the concept is a creation of the industrial age, no more than roughly two hundred years old, which is also indicated on the cover. Indeed, at the start of the obsession with 'l'homme normale' was a Belgian statistician. Adophe Quetelet, in his Essai de Physique Sociale (1835), was the first to set the chalk lines within which statistically normal man thrives. Then things went from bad to worse, as just about everything and everyone was put against the yardstick of the average, based on the misplaced assumption that this would also be the ideal.

In several chapters, researcher Sarah Chaney explains how the new paradigm imposed its will on the body (the BMI), thinking (the IQ test), sex life (heteronormative), feelings (the stiff upper lip), children (normal or ADHD) and society (Western). Yet, time and again, it turns out that normal cannot be defined or that virtually no one meets it. And what is normal is not only viewpoint-determined but also changeable in time and space.

One of the strengths of the book is the distinction Chaney makes between normal, healthy and average. Often these terms are mixed up, when in reality they have very different meanings: "normal" is what most people do or think. But what is “normal” can vary by era, culture and even individual. "Healthy" is what is good for your physical and mental well-being. This may differ from the norm because what is healthy for one person may not be for another. "Average" is the middle value in a group. However, average says nothing about what is healthy or normal.

It is a book that's easy to read, and the theme is interesting. Still, I found some passages too long-winded, and I also kept waiting in vain for a conclusion: while Chaney correctly distinguishes between normal, healthy, and average, she often left me uncertain about the ultimate message.

Moreover, Chaney’s exploration of various aspects of human life, from body image to intelligence, felt somewhat superficial. While she touches on important issues, the depth of analysis is often lacking. Sometimes the book is being overly broad, attempting to cover too much ground without providing sufficient insight.

But I would recommend the book nevertheless: despite its shortcomings, Am I Normal? is a thought-provoking read that encourages readers to question societal norms and expectations. While it may not provide definitive answers, it certainly sparks important conversations about the pressures to conform and the value of individuality. Ultimately, the book serves as a reminder that embracing our unique qualities is far more enriching than striving for a mythical state of normalcy.

Elon Musk - Walter Isaacson (2023)

This book was very hard to finish, and I’m going to use this space to explain why. Sure, Elon Musk is the visionary tech titan behind Tesla (e-cars and clean energy), SpaceX (aerospace) and Neuralink (neurotechnology company developing brain-machine interface) just to name a few, but he also is a deeply flawed and destructive figure. The main problem of this book is that it focuses mostly on his role as a tech titan, and it reads like a hagiography.

Musk is painted as a hardcore, badass entrepreneur, but his relentless pursuit of profit often comes with ignoring safety rules (self-driving cars, launching spacecrafts that aren’t ready, and disobeying covid measures), and also at the expense of his employees, who are subjected to a toxic work environment characterized by grueling hours, constant pressure, and a callous disregard for their mental health. Musk’s trail of dismissed workers and estranged friends is a testament to his inability to build and maintain healthy relationships, both personal and professional.

Not only does Isaacson explain this by referring to Musk’s childhood in South-Africa and Asperger’s syndrome, he repeats the mantra over and over again that this “dark side” is the reason for his success. Which I very much doubt: a toxic male alpha is the reason most businesses fuck up in the long run.

Another aspect that is very annoying is that Isaacson doesn't notice that Musk preaches about saving the environment and the planet, but that his actions tell a different story. His ventures often contribute to environmental degradation, and his flip-flopping on climate initiatives reveals a man more interested in public image than genuine commitment. The contradiction between his rhetoric and reality is stark and disturbing. I mean, he has many children in order for the planet to survive (in his own words), but at the same time he is developing spaceships to colonize Mars. Overlooking that this will only be possible for the happy few who can afford it. The concept of degrowth is lost on this entrepeneur. And let's be real: by the time it would be affordable for the common Joe, there is going to be so much crap circling around the earth, that it’s going to be impossible for the rest of civilisation to escape.

Musk’s personal life is equally chaotic, but I admit the craziness makes the book an interesting read. His relationship with his transgender daughter, Jenna, is a painful example of his inability to connect with those closest to him. The strain on their relationship is a heartbreaking indictment of a man more focused on his own ambitions than the emotional needs of his family. It also explains why Musk shifted to the very right of the political spectrum, and makes him, apart from a billionaire who can't build a family or a sustainable future, a very dangerous man.

Hoe je vrienden maakt en mensen beïnvloedt - Dale Carnegie (1936)

(ENG: How to Win Friends and Influence People, ES: Como ganar amigos e influir sobre las personas)

'Je maakt in twee maanden meer vrienden door je voor anderen te interesseren dan je in twee jaar maakt door te proberen hen in jou te interesseren', zo stelt Dale Carnegie (1888-1955), schrijver van “Hoe je vrienden maakt en mensen beïnvloedt”, een zelfhulpboek dat meer dan 30 miljoen keer is verkocht. Dit boek dateert al van 1936 en de titel klinkt heel vilein, maar ik heb er veel van opgestoken.

Het grappige is dat ik dit boek vond in de bibliotheek en het puur omwille van de titel ben beginnen doorbladeren. Zelfhulpboeken zijn echt niet mijn favoriete genre. Toch wou ik dat ik dit boek veel eerder gelezen had. Ik beschouw mezelf niet als iemand die geen rekening houdt met de gevoelens met anderen, maar ik merk wel dat anderen veel diplomatischer zijn dan ik, en makkelijker vrienden maken.

"How to Win Friends and Influence People" (zo heet het boek in de oorspronkelijke Engelse versie) blijkt een tijdloze klassieker te zijn op het gebied van persoonlijke ontwikkeling en menselijke relaties. Het blijft ook nu nog relevant en invloedrijk vanwege zijn heldere inzichten in menselijk gedrag en zijn praktische adviezen voor het opbouwen van sterke relaties. Het was een van de eerste boeken die systematisch advies gaf over hoe je succesvolle relaties kunt opbouwen en effectief kunt communiceren.

Het boek is opgebouwd rond een aantal kernprincipes die Carnegie presenteert door middel van anekdotes, voorbeelden/succesverhalen en praktische tips. Een van de belangrijkste principes is het idee dat het tonen van oprechte interesse in anderen de sleutel is tot het opbouwen van waardevolle relaties. Carnegie benadrukt het belang van actief luisteren, empathie tonen en anderen het gevoel geven dat ze belangrijk zijn.

De principes zijn niet alleen van toepassing in zakelijke contexten, maar ook in persoonlijke relaties, leiderschapssituaties en sociale interacties. Dit maakt het boek meteen ook relevant voor een breed scala aan lezers, van professionals tot studenten en van leidinggevenden tot ouders.

Dat het ook in dit tijdsgewricht een interessant boek blijft, vindt blijkbaar ook de uitgever zelf. In het najaar 2024 komt er een geüpdatete versie in het Nederlands. Ikzelf ga alvast met alle tips aan de slag. Alle feedback welkom :-)

Politics On the Edge - Rory Stewart (2023)

(US title: How not to be a politician/ NL: Op het scherpst van de snede)

Recently it has been difficult for me to really concentrate on one book: for instance, I got rid of the book "How to Kill My Family" after a few chapters out of sheer frustration - another one of those books where the cover is much more interesting than the content - and I devoured a bunch of adult short stories written by Roald Dahl, only to realise that I saw them already adapted for TV as the series "Tales of the Unexpected" in my childhood. Nothing wrong with those stories by the way, but I don't need to write a review about tem, there are already plenty of those.

But over the past few days I have been reading the political memoir of the British ex-minister Rory Stewart, in which he looks back on the tumultuous Brexit years and his futile battle against Boris Johnson, but also gives a sad insight into how British politics works, and how that has often driven an idealist like himself to madness. Political memoirs, especially from lesser gods, often have a limited shelf life. But "Politics on the Edge" has everything to become a classic. The author is a former moderate Conservative who had a varied career as a diplomat, aid organisation founder, and professor. Stewart's period in the House of Commons and as a minister from 2010 to 2019, marked by the brexit battle, offers a fascinating insight. His candour about his political rise during the parliamentary expenses scandal, in which he was elected because of a remote constituency, adds depth to his story.

Stewart is at his best when he writes about the 'clownery' of party colleague Boris Johnson. A 'chaotic and tricky confidence artist' he calls him, 'entirely unfit to be prime minister.' For example, Stewart, whose portfolio included Africa, presented Johnson with an ambitious plan to open new embassies in African capitals and hire hundreds more people. Johnson responded enthusiastically and gave his approval: "Brilliant! Get on with it, Rory!" Pleased, Stewart walked out, convinced he had got it done. But once outside, a sober top official told him the agreement meant little. 'The official explained that Boris Johnson was happy to agree with the last person he had spoken to - even if this contradicted the last instructions he had given - and so officials could not be expected to act on his apparent approval.'

Stewart also describes how he was responsible for as many as six portfolios in four departments in less than four years. He says it is typical of the amateurism and superficiality of British politics, in which cabinets are reshuffled every so often by the prime minister. Stewart describes how Brexit caused divisions within his party, with centrist figures like himself seeing their influence diminished in favour of the right wing.

The climax of the story is the battle for the leadership of the Conservative Party in 2019, in which Stewart presents himself as anti-Boris and achieves some success with an energetic campaign. Despite his efforts, Johnson remains popular among party members and becomes prime minister, expelling Stewart and other rebels from the party. Stewart ends his memoir with a dry observation that he is no longer a Conservative. These days, he presents a political podcast with Alastair Campbell, sharing his experiences and offering a critical perspective on the state of British democracy.

Stewart's prose is both accessible and engaging, making complex political concepts understandable to a wide audience. Whether discussing the role of government in society, the nature of conservatism, or the challenges facing the modern conservative movement, Stewart's writing is both insightful and thought-provoking. One of the book's strengths lies in Stewart's ability to navigate through the nuances of conservative ideology without resorting to simplistic caricatures or stereotypes. Instead, he engages with the ideas and arguments presented by various factions within the conservative movement, offering thoughtful critiques and reflections.

A valuable book, written with great humour despite its ultimately pessimistic conclusions about the workings of contemporary politics.

Bullshit Jobs: over zinloos werk, waarom het toeneemt en hoe we het kunnen bestrijden - David Graeber (2018)

 

(ENG & FR: Bullshit Jobs / ES: Trabajos de mierda ) 

Weer zo’n heerlijk boek die eens flink aan je vastgeroeste gedachten rammelt. Dit soort non-fictie is absoluut een nuttige tijdsinvestering. 

Dankzij de technologie hebben we voor onze productiebehoefte met een vijftienurige werkweek genoeg, en toch maken we allemaal nog steeds volle dagen. Daarom stelt David Graeber in dit spraakmakende boek Bullshit jobs dat een flink deel van ons werk zinloos is. Over de hele wereld blijken veel mensen het fenomeen te kennen. De definitie is niet onbelangrijk: een bullshit job is een baan waarvan de persoon zélf vindt dat het (deels) een onzinbaan is. De auteur doet je met een hele andere blik kijken naar onze samenleving en de rol van werk daarin. 

Graeber beschrijft in dit boek het hoe en waarom van deze banen, die voortkomen uit het westerse kapitalisme maar er eigenlijk haaks op staan (ze lijken meer op de werkverschaffing in het voormalige Oostblok). Onzinbanen komen ook voort uit onze calvinistische overtuiging dat werkloos zijn slecht is.

Graeber wacht ook niet tot op het einde om zijn conclusie te formuleren, namelijk dat (minstens) de helft van de banen onzinbanen zijn waar de wereld best zonder kan. Zijn scherpe betoog doet je met een andere blik kijken naar de rol van werk in onze samenleving. Het is doorspekt met hilarische en tegelijk tragische voorbeelden waarbij ik soms wel eens de rode draad ben kwijtgeraakt, maar ik de hele tijd wel af en toe stilletjes zat te grinniken. Heel herkenbare situaties. Hij beschrijft het fenomeen niet alleen, hij legt dus ook uit hoe we in deze situatie terecht zijn gekomen én waarom we er collectief niks aan doen. 

De auteur overleed nogal onverwacht, in september 2020, aan pancreatitis. Hij werd 59. Maar hopelijk bereikt hij met zijn werk nog vele jaren een groot publiek, want zijn observaties zijn gedubbelcheckt en tegelijk treurig en hilarisch. En relativerend, dat natuurlijk ook. Lezen! 

De Nederlandse versie komt met een voorwoord van Rutger Bregman, ook dat nog :-)

Dit is Europa: De geschiedenis van een unie - Hendrik Vos (2021)

Hendrik Vos is niet alleen een begenadigd wielrenner, maar ook een autoriteit over Europese politiek in Vlaanderen. Met "Dit is Europa", een klepper van meer dan 600 pagina's, schreef hij de ultieme historische roman over de totstandkoming van de EU. Ik weet het wel, de geschiedenis van de Europese Unie spreekt meestal niet direct tot de verbeelding, tenzij je kickt op lange uitleg over wetten, parlementen en hervormingen. Van buitenaf lijkt de geschiedenis van de EU voornamelijk te bestaan uit grijze ambtenaren in steriele vergaderzalen. Veel historische gebeurtenissen zijn nochtans het resultaat van gepassioneerde mensen wier kleurrijke leven doorspekt waren met saillante details.

Politicoloog Hendrik Vos weet met zijn eigen swingende stijl en humor deze gortdroge materie tot leven te brengen. Hij combineert zijn academische kennis met menselijke schetsen van de hoofdpersonen, hun vriendschappen (Helmut Kohl en François Mitterrand bijvoorbeeld) of vijandschappen (Margaret Thatcher en Jacques Delors), hun aarzelingen of juist hun vastberadenheid. Hij raadpleegde oude kranten, las biografieën en sprak met mensen die nauw betrokken waren bij deze onderhandelingen. De reconstructie van hoe de Europese integratie werkelijk tot stand kwam, is met andere woorden het resultaat van jarenlang onderzoek, toevallige vondsten en curieuze verhalen, ook over zijn eigen omzwervingen trouwens. Met een stijl die eerder die is van een romanschrijver dan die van een academicus, vliegen de voorbije zeventig jaar voorbij in een rotvaart.

Het boek is een reis over het continent in het kielzog van de hoofdrolspelers én van de willekeurige voorbijgangers die ongepland mee op het toneel belandden. Vos zoomt in op details en hangt daar het bredere verhaal aan op. 

Het boek is een liefdevol geschreven ode aan compromissen. Europa verkeert immers altijd in een crisis: als het niet de asielcrisis of de eurocrisis is, dan is het wel de terreurcrisis, de oliecrisis of de landbouwcrisis. Het traject van de Europese eenwording was grillig en vol onverwachte wendingen. Er was nooit een draaiboek of een breed gedragen plan, en toch werd stap voor stap de Europese Unie geboren. Het boek is verrassend leesbaar, vaak erg grappig en vol anekdotes.

Zoals de anekdote over de Franse minister van Buitenlandse Zaken Robert Schuman, die zijn regering in 1950 overhaalde om voortaan Franse steenkool en staal samen met Duitsland (en nog vier andere landen) te beheren, door zijn plan op de ministerraad zo complex mogelijk te presenteren, mompelend, aarzelend, vol jargon en de belangrijke woorden half inslikkend. Schuman deed hard zijn best om het nogal betekenisloos te laten lijken. De andere regeringsleden keken op hun horloge en wilden gaan eten. Het plan werd door iedereen goedgekeurd. Zo kwam een onomkeerbaar proces op gang, dat Europa van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) van destijds tot de EU van vandaag bracht. ‘Niemand had daar een flauw benul van, behalve Schuman zelf', schrijft Vos in zijn boek. 

Het verhaal van de ondertekening van het Verdrag van Rome uit 1957, het oprichtingsverdrag van de Europese Economische Gemeenschap, is pure slapstick. Toen dat verdrag op het punt stond te worden ondertekend, moest al het papierwerk en een halve drukkerij naar Rome worden verplaatst. Maar toen de trein in Italië arriveerde, bleek de wagon met het verdrag er niet meer aan te hangen. In Zwitserland had de spoorwegpolitie die losgekoppeld, omdat het volgens de Zwitserse wetgeving niet kon dat een goederenwagon aan een trein met personenvervoer hing. Nadat die toch tot in Rome was geraakt, had het nog heel wat voeten in de aarde vooraleer het verdrag er lag. Zo presteerde een nietsvermoedende poetsploeg het om alle stencils die lagen te drogen, in de vuilnisbak te kieperen. Terwijl inderhaast opgetrommelde ploegen aan het typen waren aan finale versies, werd in Brussel ook nog over allerlei aanpassingen onderhandeld, waardoor het werk vaak opnieuw moest worden gedaan. Het eindresultaat was zo'n rommeltje dat op het eind de uitgever weigerde het boek in te binden. Op 25 maart 1957 ondertekenden de ministers van Buitenlandse Zaken bijgevolg met hun dure vulpennen een dik, leeg boek waarvan alleen de eerste en de laatste pagina waren gedrukt. 

“Dit is Europa” staat vol met zulke verhalen. Overigens lijkt niet alles waar te zijn, maar zo niet, dan is het in ieder geval knap verzonnen. Je verneemt in het boek ook hoe de Europese grondwet in een braadkip belandde, wat een opblaaspop te maken heeft met de vrije markt en hoe koeien in de vergaderruimte op de vierde verdieping terecht zijn gekomen.  Gelukkig behandelt Vos niet elk mogelijk onderwerp op een ludieke manier. Niet alles is een farce - aan de hand van een bezoek aan een vluchtelingenkamp beschrijft hij treffend de ellende van de migratiecrisis. 

Met dit boek heeft Hendrik Vos de geschiedenis van Europa geschreven die iedereen wil lezen.

Qui a tué mon père - Édouard Louis (2018)

 

(NL: Ze hebben mijn vader vermoord, ENG: Who Killed My Father) 

Cela faisait un bon moment que je n'avais plus lu un livre d'un auteur français, mais dans le contexte des élections présidentielles françaises de cette année, j'avais envie de réessayer avec ce livre d’Édouard Louis - pseudonime de Eddy Bellegueule. Après Michel Houellebecq, la littérature française a un nouvel enfant terrible parait-il, quelqu’un qui décrit parfaitement la fracture actuelle dans la société française.

Le parisien qui a 29 ans entretemps, n’avait pas raté son début en 2014 avec “En finir avec Eddy Bellegueule” dans lequel il raconte sa jeunesse marquée par l'humiliation, l'abus d'alcool et les bagarres dans un milieu ouvrier du nord de la France, où son homosexualité était dure à vivre. L'auteur est un écrivain célèbre maintenant et il semble y avoir peu de choses pour encore le lier à son père violent. Pourtant, Louis ne peut pas se séparer de l'homme qui a été horrifié par l'homosexualité de son fils. Pour son troisième ouvrage, l'auteur fouille dans l'histoire familiale et établit comment la pauvreté mène souvent à encore plus de pauvreté.

Dans “Qui a tué mon père”, l'auteur retourne dans le Nord de son enfance pour rendre une sorte d'hommage à son père. Louis se rappelle des bons souvenirs de sa terrible enfance: l'époque où le père Bellegueule parlait avec éloge de l'intelligence de son fils à un instituteur, le jour où il l'a défendu au commissariat et contre les policiers en déclarant qu'il était fier de lui, et d'une fois il a dépensé une fortune pour offrir à son garçon un joli cadeau d'anniversaire. Les insultes et humiliations que ce macho alcoolique, homophobe et xénophobe a infligées au jeune Eddy n'ont pas été oubliées, mais apparemment pardonnées. Après tout, le pauvre homme ne pouvait pas s'en empêcher non plus. Le misérable n'a jamais poursuivi son éducation, parce que les vrais hommes ne faisaient pas ça: « La virilité vous a condamné à la pauvreté, au manque d'argent. Aversion pour l'homosexualité = pauvreté ». Le père Bellegueule est, en somme, un prisonnier de sa classe sociale et une victime sans défense du système qui écrase invariablement les plus faibles.

La politique, écrit l'auteur, est la distinction entre les populations qui sont soutenues, encouragées et protégées, et celles qui sont exposées à la mort, à la persécution et au meurtre. Son père appartient à ce dernier type, « la catégorie des personnes qui, selon la politique, meurent prématurément ». Son dos a été brisé dans un accident de travail à l'usine et depuis lors, le travailleur acharné s'est transformé en un tas de misère. Ce n'est pas la faute de l'usine, mais des hommes politiques, selon Louis: "Jacques Chirac et Xavier Bertrand vous ont détruit les entrailles", "Nicolas Sarkozy et Martin Hirsh vous ont cassé le dos", "Hollande, Valls et El Khomri vous ont étouffé' et 'Emmanuel Macron vous arrache le pain de la bouche'. Avec leurs politiques antisociales, ces politiciens ont détruit la vie de son père : "Ce sont des meurtriers qui ne sont jamais associés aux meurtres qu'ils ont commis." Pour la classe dirigeante, la politique est plutôt une question « esthétique », alors que pour les outsiders, c'est une question de vie ou de mort. Accuser le président de meurtre n'est pas une mince affaire, mais Emmanuel Macron ne s'en est pas offusqué. Le livret a été lu attentivement à l'Elysée et aurait même été apprécié. Bien joué.

Le livret, qui pour info compte à peine 80 pages (5 euro!), est un pamphlet, mais – avouons le quand même - peu littéraire. L'auteur lui-même le dit : « ce que j'écris, ce que je dis, ne répond pas aux exigences littéraires, mais à celles de la nécessité, du feu ». Dans le feu de l'argumentation, il ne craint pas les raisonnements simplistes, presque caricaturaux. L'homophobie est-elle vraiment synonyme de pauvreté? Le monde est-il responsable de la consommation excessive d'alcool de son père ? Il ne faut pas s'attendre à des arguments convaincants ou à des preuves concluantes de la part d'Édouard Louis. 

Son premier roman semble d'avoir été un uppercut littéraire. En comparaison, ce maigre "J'accuse" n'est qu'une tentative ratée. L'un des livres les plus ennuyeux que je n'ai jamais lu. Je crains qu'il me faille du temps avant de m'aventurer encore une fois dans un auteur français. Je termine avec un petit conseil pour Édouard Louis lui-même : toujours écrire des romans autobiographiques fait preuve de peu d'imagination. Fais de la politique ou écris un roman plus léger. (entre-temps, il a déjà écrit cinq livres autobiographiques, d'ailleurs)

Homo Deus: A Brief History of Tomorrow - Harari Yuval Noah (2015)

This book was recommended to me by so many people that I had to read it. It was also logical that it was recommended to me. I have a great interest in the near future of science and the role of humans in it. See also my other book reviews, eg Michio Kaku, Physics of the Future, which came out in 2012.

Yuval Noah Harari previously described 70,000 years of human evolution in his bestseller Sapiens (which I haven't read yet), but with Homo Deus he focuses on the future. With his signature blend of science, history and philosophy, Harari explores the dreams and nightmares of the twenty-first century – from immortality to artificial life.

Homo Deus is remarkably intelligent and fluently written. The reader is presented with a thoughtful and well-substantiated analysis of the tiny homo sapiens who beliefs in God into the post-humanist who begins to believe that he is God in the 21st century. As soon as you accept that man has been striving for the improvement of his species for an entire evolution and therefore will only remain relevant in the near future by submitting to technological progress - and therefore little by little has to become a robot or a mutant himself - that is a worldview to cheer you up? As the book progressed, I admit I became a little uncomfortable as a reader. 

The introduction sets out the basic thesis of the book: recently the number of people worldwide who are confronted with hunger, disease, death or epidemic has decreased drastically. Humanity is in control of these tragedies, they are no longer incomprehensible problems for which God's help must be sought. As a result, time has been released on the human agenda to focus on other things, namely the pursuit of immortality, happiness and nowadays even divinity. The focus is not on adapting the human environment, but on adapting its biochemistry. But it goes beyond that. Converting Homo sapiens into Homo deus, so that he becomes all-powerful and constantly enjoys without ever dying, is a vision of the past, of the last three hundred years, when humanism - the glorification of man - became the new world religion. In the 21st century, completely new perspectives will emerge, based on 21st century dreams.

In the final chapter of the book, Harari discusses three possible developments, the first that people will lose their economic and military usefulness, so that the economic and political system will no longer attach much value to them: many professions will be filled by artificial intelligence. A second development in which the system still finds people valuable at a collective level, but unique individuals do not: human algorithms will be taken over by external non-human algorithms, individuals will lose their freedom and authority. A third and final development is that the system still values ​​unique individuals, but that will be an elite of upgraded superhumans, who will dominate the inferior masses: the gap that already exists in, for example, financial field, will be extended to all domains of life; liberalism will cease to exist. The 20th century was aimed at achieving the standard for everyone, the 21st century will be aimed at exceeding the standard for a select group. To some, this final chapter will be music to the ears, others will shudder. However, not thinking about this is not an option, because we are already in the middle of it and we will have to make important decisions on both an individual and collective level. Food for thought.

Rememberings: Scenes From My Complicated Life - Sinéad O Connor (2021)

 

“This is to announce my retirement from touring and from working in the record business. I’ve gotten older and I’m tired. So it’s time for me to hang up my nipple tassels, having truly given my all. NVDA in 2022 will be my last release. And there’ll be no more touring or promo.” It was a shock for Sinéad O'Connor fans when the singer announced in June 2021 that she would stop touring and withdraw from the music business. All planned concerts had to be cancelled, No Veteran Dies Alone planned for January 2022 would be her last album. O'Connor (54) made the announcement on Twitter, a few days after she published her memoir. 

That memoir is called Rememberings, a candid book in which she spares few people from her environment and least of all herself. With a book like this on which she had worked for years, you would expect that the singer who has struggled with psychological disorders for years would be a little better. But it's very coherent with the book, actually. Her life has had lots of ups and downs, and the book is a testament of this. O'Connor struggles with mental problems. As a child she was beaten by her mother and when she was 11 she was hit by a train door. It gives her a complex post-traumatic stress disorder and after a while she is also diagnosed with borderline disorder. In 2015, she undergoes a hysterectomy – her uterus is excised – which causes a mental crisis. Two years later, she collapses in front of the public. She has extensively discussed this in her recently released autobiography Rememberings.

The book doesn't cover her whole life, but mainly goes back to her early years in music. Since a mental breakdown in 2015, much of her memory has been wiped out. All things considered, her book runs until 1992, where she got stuck six years ago. She only briefly describes the albums she made after that. She doesn't reveal much about her private life either. The result that the book has a very messy structure, and might be even disappointing for some people, but not for me.

In the book, she describes many crucial events in her life in short chapters. Some anecdotes about her visit to Prince at his home that is pretty disturbing, about the the tearing up of a 1992 photo of Pope John Paul II in the much-viewed American TV show Saturday Night Live. Of course those come up in every review of this book, but I was more touched by the other stuff. The bang of a train door that, she now knows, inflicted permanent mental damage on her. The physical abuse by her mother, with whom she had a love-hate relationship and died when Sinéad was 18 years old. Her first steps in the music business shortly afterwards, when she is advised to terminate her pregnancy. In concise, sometimes harsh, often witty terms, she writes the story of a singer who is always at odds with everyone. 

She has a uncommon view on life that I admire though, like when she says: 'I have four children from four different men. I was married to one of them, none of the other three men I married fathered any of my children.” And that's fine. I think I would have liked having her as a mother. O'Connor, who converted to Islam in 2018, completed her book at St. Patrick's Hospital, the largest Ireland's psychiatric hospital where she was admitted five years ago. A combination of ptsd, borderline and bipolar disorders is the diagnosis. 

If you want to understand who O'Connor is and what her motivations are, this book lays it out bare for you to examine. It's very rare for an artist to be so honest and to reveal her vulnerabilities, but this book made me understand her more and it endeared me to her. She's a good person who needs to be understood. This book is the first step in that understanding.

Clean: The New Science of Skin - James Hamblin (2020)

(NL: Schoon : wat de wetenschap ons leert over huid en hygiëne) 

If the skin were removed, you would soon lose the water in your body and die of dehydration. The skin protects against deadly radiation and pathogens and helps to stay within the small temperature spectrum that the body can tolerate. The skin is or biggest organ, and we often overlook that basic fact.

It's been a long time since I have been fascinated by a popular science book and took the time to review it afterwards. But this one, listed in the top ten science books of 2020 by Smithsonian Magazine, is something I felt I needed to advertise because it's one of those books that impacts your life and your habits. 

Until the Covid-19 outbreak, we rarely thought long about soap. Like many people, I developed a new appreciation for soap since then and imagined vicious destruction on a micro level every time I washed my hands. Everyday since Covid-19, we see ads on tv for products promising not to get rid of the virus, but get rid of all microbes and bacteria. It's a strange era to read a book by a doctor who is quite critical of the soap industry, one that begins with the sentence, "I stopped taking a shower five years ago."

For those who are in shock and want to give up reading what follows, I want to make it clear right away that the preventive medicine physician James Hamblin, the author of Clean: The New Science of Skin, still advocates regular hand washing, which has undeniably been a world-changing innovation in public health and crucial importance at this point in history. But he questions the value of all that scrubbing and soaping—not to mention moisturizing, deodorizing and applying serums—to which we subject the largest organ of our bodies, as well as the companies that spend a lot of money to get us convince us that we have to do that to stay clean.

In his book, he explores the history behind the human obsession with cleanliness and the colossal industry driving our current desire to scrub every inch of our bodies. Trillions of microbes cover our skin, creating a flourishing microbiome of good bacteria, and every time we lather up, we kill those little helpers en masse. These massive die-offs create room for harmful bacteria to set up camp, which triggers our bodies’ immune response in the form of nasty-looking, undesirable inflammation or irritation. 

Never a dull moment with this book, which is both scientifically accurate as fun and compelling. As we learn where the term soap opera comes from, we also discover why the US Food and Drug Administration is powerless against a multi-billion dollar industry that taps into fear through advertising and non-scientific claims. As a reader you are really left stunned after Hamblin lets a lot of people pass in the book — including dermatologists, microbiologists, allergists, immunologists, aestheticians, Amish people, venture capitalists and even some scam artists.  

A deeply-researched read - the references are a big chunk of the 280 pages of the book - that deserves a big audience.

Groetjes uit Vlaanderen - Mohamed Ouaamari (2020)

Had u al van een lasagne-identiteit gehoord? Dat is een identiteit die bestaat uit verschillende laagjes, maar die met elkaar verweven zijn en allemaal bij elkaar goed kunnen smaken. Bijna iedereen heeft er wel één, zeker in België. Zo ook Mohamed Ouaamari (1991), die ooit na een ironische tweet op een congres met veel machtsvertoon als terreurverdachte werd opgepakt. Vandaag is hij gelukkig eerder bekend van zijn scherpe columns, online maatschappijkritiek en zijn huiskat Fristi. En nu ook van zijn debuut 'Groetjes uit Vlaanderen', een zoektocht naar zijn Vlaamse identiteit als Antwerpenaar met Marokkaanse roots. Hij leest graag Jef Geeraerts en Jommeke. Naast zijn lokale identiteit, die van Antwerpenaar, voelt hij zich een mens, moslim, Berber/Riffijn, en Marokkaans, maar ook Europeaan, Belg én Vlaming. In zijn debuut Groetjes uit Vlaanderen stelt hij zich de vraag wie en wat de Vlamingen zijn. Kan en mag hij zichzelf zonder meer een Vlaming noemen?

 
De titel Groetjes uit Vlaanderen is bewust gekozen omdat Ouaamari merkt dat die Vlaamse identiteit het minst vanzelfsprekend is voor hemzelf en in twijfel wordt gesteld, vooral ook door de buitenwereld. Hij vindt zich niet terug in de (extreem)rechtse (exclusieve) connotatie van die Vlaamse identiteit noch in de kritiek van progressieven dat de Vlaamse identiteit niet bestaat. Ouaamari houdt heel Vlaanderen – en zichzelf – een spiegel voor en gaat op zoek naar ongemakkelijke waarheden.

 
Zijn boek is opgebouwd uit drie hoofdstukken die samenvallen met zowel zijn eerste 28 levensjaren als de eerste “Zwarte Zondag” in 1991 en een opvolger daarvan op 26 mei 2019. Die hoofdstukken zijn in 7 jaren verdeeld, en worden uitgeleid door een brief naar zijn Marokkaanse grootouders van vaderszijde (die hij overigens nooit verstuurd heeft). In die drie hoofdstukken vertelt Ouaamari over zijn persoonlijke leven en doet hij tegelijkertijd helder de politieke en maatschappelijke geschiedenis van België uit de doeken waarin hij opgegroeid is, en voornamelijk als het gaat over de arbeidsmigratie uit Marokko en Turkije, en het beleid en de reacties daarop: de opkomst en de evolutie van het Vlaams Blok/Belang is een belangrijke rode draad en daarbij de gewenning aan een rechts-populistisch, racistisch discours, toch zeker in Antwerpen. Daarnaast heeft hij het over (het belang van) de Marokkaanse afkomst, de aanslagen van 9/11 en de tegenreacties, zoals de start en de neergang van AEL en Sharia4Belgium, de opkomst van sociale media en de impact daarvan, enz.

En ook al is die geschiedenis misschien als Vlaming/Belg al bekend en grotendeels mee beleefd, heb je deze geschiedenis niet in zijn schoenen meegemaakt. Je mag al zoveel ‘begrip’ en empathie tonen voor de ‘andere’, dit kan nooit in de plaats komen van zelf iets meegemaakt te hebben. Op dat vlak is Groetjes uit Vlaanderen heel leerrijk, en zijn er vele anekdotes die je doen bijleren over je eigen maatschappij. De humor die de auteur daarvoor gebruikt, is vermoedelijk een manier om zijn opgroeien in die context te verwerken. Je moet soms hardop lachen omdat hij beelden al eens verder doortrekt, spiegelt of anders draait zoals hij ze eerst bedoelde. Het boek leest ook vlotjes: ik had het in een uur of 3 uur uit. Een uitstekend boek dat je jouw eigen samenleving door een andere bril doet beleven.

Nachtouders – Saskia de Coster (2019)

In één ruk uitgelezen, deze laatste van Saskia de Coster. En toch is het boek eerst een jaar blijven liggen, bij mijn zus met name. Die het boek cadeau heeft gekregen, maar er wegens tal van omstandigheden nog niet aan toe is geraakt. Voor mezelf had ik het dus niet gekocht, want ondanks alle superlatieven in de media: een boek over kersvers meemoederschap in een lesbische relatie, zou dat wel iets voor een kinderloze homo als ik zijn? 

Dit was het eerste boek van Saskia de Coster die ik tot mij nam, en dat is eigenlijk best wel vreemd. Ik ben samen met Saskia’s oudere zus afgestudeerd, en de Coster zelf behoort al een tijdje tot de absolute top in de Vlaamse literatuur. En niet alleen in de Vlaamse: zowel in Vlaanderen als in Nederland scoort ze al zo'n 15 jaar de ene literaire prijs na de andere. Zo stond haar voorlaatste roman “Dit is van mij” op de longlist van de AKO Literatuurprijs en de Gouden Uil. Ze behaalde de Opzij Literatuurprijs voor 'Wij en ik’ in 2014. In december 2019 werd “Nachtouders” door VRT Nieuws uitgeroepen tot een van de twintig boeken die 2019 hebben veranderd en in 2020 belandde het boek op de longlist van de Libris Literatuur Prijs, de prijs voor beste oorspronkelijke Nederlandstalige roman van het voorbije jaar (ze won deze helaas niet). 

Nachtouders dus. Dat zijn Saskia en Juli, sinds een jaar ouders van Saul. Ze staan op het punt om af te reizen naar het eiland waar Karl, de man die zijn sperma doneerde, opgroeide. Het ouderschap valt Saskia zwaar. Zij is de niet-biologische moeder van Saul, en hoewel zij degene is op wiens voorspraak de keuze op Karl viel, lukt het haar niet om in haar nieuwe rol te groeien, zelfs niet om haar in haar rol te schikken. Haar twijfels doen haar ouderschap, haar relatie met Juli, de vriendschap met Karl en haar schrijverschap geen goed. Voor een langere samenvatting kun je zeker terecht op andere websites, maar het was een hele ervaring om mij drie dagen af te sluiten van mijn bekende omgeving en te vertoeven op de planeet Saskia de Coster, een oord waar – ik citeer de recensie die ik vond in De Standaard - “branie, absurdisme en melancholie aan de bomen groeien en waar in frisse beelden over diep-menselijke angsten wordt gesproken”. Een verdienstelijke poging van de recensent om de beeldtaal van de Coster over te nemen, maar niet meer dan een poging. Op elke pagina vind je immers wel een oneliner die een observatie of gevoel messcherp weergeeft - het soort beschrijving dat van Saskia de Coster zo’n fenomeen maakt. 

In het boek gebruikt ze drie vertelwijzen door elkaar (respectievelijk chronologisch beschrijvend, dagboek en nachtelijke dialogen met Juli), en dat is niet zomaar een trucje: soms beschrijft ze haar eigen emoties, soms treedt ze bij wijze van spreken uit haar eigen lichaam om van buitenaf rationeel diezelfde emoties te analyseren. Als lezer word je meegesleurd, en dat is niet altijd even leuk: hoewel hier en daar een detail grotendeels puur voor de vorm is veranderd (zo werd haar echtgenote Inge Juli, Amos werd Saul etc.) en de Coster steeds overduidelijk kiest voor de melodramatische overdrijving - wat zorgt voor genoeg grappige momenten om door te blijven lezen - blijft dit in essentie een vrij pijnlijk eerlijk autobiografisch verhaal, een rauwe beschrijving zonder helden, waarbij de Coster zichzelf niet spaart. 

En dan nu de conclusie: was het boek iets voor mij? Absoluut, want veel van haar analyses zijn universeel, en ik kan alvast eindelijk sommige van mijn gevoelens benoemen op een manier die ik nooit zelf had gekund. Dat spaart tijd uit bij de psycholoog, waarvoor dank. En dat geldt zeker niet voor mij alleen: dit boek is er voor de homo’s, de lesbiennes, de hetero’s. Dit boek is er voor de biologische en de niet-biologische ouders, voor de buitenbeentjes en iedereen die al zijn of haar leven lang worstelt met de verwachtingen die aan ouders én aan kinderen en familie in het algemeen wordt gesteld. Een prachtboek. Wat jammer dat het nog steeds niet vertaald is, zodat ook mijn Nederlands-onkundige vrienden en vriendinnen even naar haar planeet kunnen: het oeuvre van Saskia de Coster bestaat ondertussen in tien talen, maar voor dit boek uit 2019 is het nog steeds wachten op een vertaling. Alvast iets om naar uit te kijken in 2021.

Becoming - Michelle Obama (2018)

 

This has been a difficult review to write, because at the end of nearly four years of Trump, it is not obvious to write anything negative about Michelle Obama's memoir, which has hit the stores at the end of 2018 but for which I had not found time to read until this summer.

The good news is: “Becoming” is NOT a political book, or at least tries hard not to be one: Michelle Obama has also said in several places that she has an aversion to politics. "I've never been a fan of politics and my experience of the last ten years has changed little about that." In the first quarter of the book, there is no mention of Barack at all, and even then it takes a while until the career of her famous husband is discussed. This is her story. Michelle talks about her childhood and her adolescence in Chicago, where, thanks to the support of her family and friends and of course thanks to her own dedication, she first gets to go to a good college, eventually to become a lawyer. That is without a doubt the best part of the book. You step into her world, where she soon realizes that life will not be easy for her as a black woman, especially since the family's financial resources are modest. Gradually her commitment grows to not only help herself, but also her environment to have a better future. These are small stories that everyone can identify with, beautifully formulated and not pushy at all. The book has also contains many childhood snapshots.

After a while Barack does of course come into the picture, and it is a beautiful love story between two people who, although they are very different, still realize that they are made for each other, and that they want to make the world better each in their own way. It is not a sugar-coated story: She tells about the sacrifices she made. About how she put herself aside. She shares fragile things that she never shared with the world before. That she once has a miscarriage and that her daughters Sasha and Malia came into the world thanks to in vitro fertilization, for example. That she and Barack sometimes took relationship therapy to learn how to communicate better with each other. That she supported her husband when he ran for president, but never really believed he would succeed. Undoubtedly, a whole team of the best ghostwriters have had quite a job with this part of the book, because it finds the right tone, the right balance: Barack is described as the idealist we got to know, but their relationship is far from easy.

As soon as Barack Obama wins his first election however, the story shifts to what happens in the White House, and focuses on Michelle Obama's battle against the traditional image of a First Lady and how she, although she hasn't been elected herself, also wants to improve the world in her own way, while raising two girls to be adolescents. This new context is obviously not something you can do much about or even ignore, but it does result in endless pages about the projects of the First Lady to encourage young people and especially girls to emancipate themselves and play their part in the society, to get young people to eat healthier – the latter by creating a vegetable garden within the White House garden.

We also and inevitably get lists of events she attended with her husband, or of people she has been able to meet thanks to her husband. That is not always super interesting - I am thinking, for example, of an uninteresting passage where she meets Nelson Mandela. Luckily, it never gets really boring, it also contains very human and fun anecdotes about encounters with the Windsors and the Queen who has her way with protocol, an epic escape from the bodyguards to slip out of the White House with her youngest daughter to watch the festivities after the Supreme Court ruling finally legalizing gay marriage, a line about her adolescent daughter not being interested in attending a Paul McCartney home concert and a participation in Carpool Karaoke.

Finally and just as understandably, we get her occasional reflections on politics, on her husband's achievements, the Republicans' sabotage and of course how she feels about the unexpected election of, and meeting with Donald Trump – who’s personality and policy is in all respects the opposite of Barack’s. Here the book feels like a drag, and a manifesto for the upcoming elections in November 2020. Memoirs don’t need to be neutral, of course, but writing it a bit more subtle or shorter could have improved the book.

Conclusion: an interesting and well written book, with a lot of personal and at times catchy anecdotes, also for those who do not follow politics, and even for those who have no affinity with her husband.

Then It Fell Apart - Moby (2019)

Last year Then It Fell Apart, the second part of Moby's memoirs, was released. Part one, Porcelain (2016), focused on his childhood and his early years as a DJ and producer, this time the book alternates between his childhood and his exuberant lifestyle after the success of his album Play, that catapulted him to a superstar. A lifestyle that included ecstasy for breakfast, gallons of vodka and sporadic sex with supermodels.

The book - just like one of his songs also aptly named “Then It Fell Apart” - chronicles two important eras of the life of the in my opinion friendly and down-to-earth artist by whom I had found shelter since the death of that other musically eclectic idol of mine (Prince). Spoiler alert: after reading the book, you cannot help but finding Moby a first class dickhead. Which is quite strange, given it is an autobiography after all - written by himself. I admit I had to gasp for air a bit at first, but it is so well written that I have read it in one go.

Moby describes, among other things, how André 3000 did not want to hug him at the MTV Video Music Awards after he got into an open war with Eminem, how Lizzy Grant (now known as Lana Del Rey) turned him down after a date at a macrobiotic restaurant, and how he tutored Vladimir Putin's daughter, intoxicated and unwilling, Russian literature in a Holiday Inn hotel. In just about every anecdote, he portrays himself as the ultimate beta male: an insecure and sensitive nerd who clumsily navigates the unknown territory of stardom.

The strangest and most notorious part of the book is that in which Moby reveals that he has been dating Natalie Portman as a teenager back in 1999. Although he never understood what a young, successful and handsome actress saw in a 33-year-old balding man, he clearly has fond memories of their time together, culminating in a romantic kiss under an ancient oak tree. This revelation has caused quite a stir in the press, because Portman swears she has no memories of the whole thing. According to the actress, the two never dated, and Moby was just "a creepy older man" with an inappropriate interest in a teenage girl who had just graduated from high school. Strangely enough, Moby angrily responded by writing off Portman's denials as "gossip" and he shared "evidence" in the form of an old photo of him holding an uncomfortable-looking Portman while being bare-chested. In my opinion, if the only evidence you can find is a photo where your alleged date looks like she's being held hostage, you may need to draw conclusions. Sad. After being accused of beta male misogyny in the (social) media, Moby finally apologized.

The other anecdote that got some press coverage was that in 2001, according to Moby, he was challenged at a party to a game of knob touching with an unsuspecting Donald Trump. In short, that means that he had to rub his bare penis against the future president while making small talk with his victim. He accepted and succeeded the challenge, of course.

Most of the reviews I read limit themselves to those two excerpts, wondering if we should all need to know that? But I want to speak up in Moby’s defence: the other half of his book is about his earliest childhood, where he describes he already was an outsider and a nerd - and those chapters paint a very different picture, that of Moby as Little Idiot, his sad cartoon alter ego looking for a hug, that shows up in some of his best-known clips. The childhood chapters alternate with those from during (and after) his star status, and it kind of balances the weird stuff out. 

Throughout the whole book, Moby describes how being rich and famous hasn't exactly made him happy: today he most appropriately describes himself as a bald and postmodern alcoholic.  Having written this book seems like a cry for help, in my opinion. Hopefully he will get that help soon, because with this collection of anecdotes that are fun to the reader but must be very painful for him, Moby dug such a deep well for himself that I wonder if he will ever get out. The giant animal rights/vegan for life tattoos which he had his arms and neck covered with last year, and the music he released lately, don't make me very optimistic.

De meeste mensen deugen – Rutger Bregman (2019)

(ondertitel: een nieuwe geschiedenis van de mens)

(EN: Humankind: a hopeful history)

Met dank aan COVID-19 (ahum) is het een rustige zomer geweest, met veel tijd om af en toe eens in een boek te duiken. En bovenop mijn to-do-list stond nog “De meeste mensen deugen”, weet u nog wel?

Nadat hij met “Gratis geld voor iedereen” (zie elders in deze blog) met passie een basisinkomen bepleitte, richt Rutger Bregman zich in “De meeste mensen deugen” met hetzelfde aanstekelijke enthousiasme op ons mensbeeld. Nergens lijken zo veel mensen het over eens als over de idee dat de mens van nature slecht is, maar Rutger Bregman, historicus en journalist bij De Correspondent en ondertussen ook bestsellerauteur, bewijst het tegendeel. En dat doet hij andermaal via factchecking. En wat blijkt? Mensen zijn helemaal niet zo egoïstisch, onverschillig en moordlustig als u denkt. En Bregman beschrijft in meer dan 500 pagina’s waarom. Het boek bestaat ook als audioboek trouwens, als u dat verkiest.

Bregmans stelling laat zich samenvatten als volgt: wij hebben varkens, koeien, schapen en kippen gedomesticeerd door telkens de tamste en vriendelijkste exemplaren te fokken. Met onszelf is hetzelfde gebeurd: in de loop van vele millennia hebben de vriendelijkste, zachtaardigste types onder de mensen de meeste kinderen gekregen, en in ieder geval meer kinderen dan de agressieve, Trumpiaanse types met wie niemand iets te maken wilde hebben. In de prehistorie werden die lullo's vaak uit de groep verbannen en stonden ze er helemaal alleen voor, of werden ze op een andere manier onschadelijk gemaakt. Het staat dwars op het ons aangeleerde mensbeeld (zegt Thomas Hobbes u nog iets?), maar in de prehistorie was er dus eerder sprake van survival of the friendliest, degene die het beste optrok met anderen maakte het meeste kans om te overleven. Wij zijn genetisch voorgeprogrammeerd sociaal en ondertussen een schattige puppyversie van de menselijke soort. Bregman heeft het over de “homo puppy”.

Om deze nieuwe geschiedenis te schrijven, duikt de historicus zelf de geschiedenis in, op zoek naar studies, experimenten, anekdotes. Hij doet dat niet alleen met het mooie, maar tikje ongenuanceerde openingsverhaal over WOII, een verhaal over de veerkracht en vriendelijkheid waarmee de Britten de Blitz hebben doorstaan. Bregman's boek is een aaneenrijging van veelal bekende verhalen, maar dan vanuit een nieuwe invalshoek onderbouwd - of juist tegengesproken - met nieuwe feitenkennis. Zijn doel is om de cynische toon te ontkrachten over het ons bekende eeuwenoude idee, dat de mens van nature slecht is. 

Niet het bekende Lord of the flies verhaal, maar het échte verhaal van jongetjes die schipbreuk lijden en overleven op een onbewoond eiland door samen te werken, en niet door mekaar uit te moorden. Niet het bekende Paaseiland-verhaal van inwoners die kosten wat het kost bomen kapten om grote beelden te maken en zo van de aardbol verdwenen, maar een veel genuanceerder verhaal over rattenplagen, van elders geïmporteerde ziektes en slavernij. En dan de verhalen over het onderzoek van de grote naoorlogse Amerikaanse psychologen, met nieuwe inzichten en conclusies die niet pasten bij de mythes die deze grote ego's jaren lang in stand hebben gehouden. Allemaal boeiende verhalen waarin Bregman onze egoïstische, agressieve en onverschillige houding ontkracht. De concrete voorbeelden in het boek tonen wat er gebeurt áls mensen in elkaars goedheid geloven. Hoe we scholen, gevangenissen, bedrijven anders kunnen inrichten en wat voor heilzame effecten dit heeft. 

Belangrijk om op te merken in deze recensie, is dat Bregman overigens niet beweert dat àlle mensen deugen: een kleine groep van psychopaten speelt wel degelijk een heel belangrijke rol tijdens elke oorlog. 40 procent van de vliegtuigen werd tijdens de Tweede Wereldoorlog neergeschoten door 1 procent van de piloten. In Rwanda deed 97 procent van de Hutu’s niet mee aan de genocide. En vooraleer de genocide er kwam, moest een samenleving al jarenlang vergiftigd worden door propaganda en gemanipuleerde groepsdruk. De meeste mensen hebben een ontzettende afkeer van geweld. We beleven daar helemaal niet zoveel plezier aan als aan seks of aan onze vriendschappen. Tijdens de oorlog zochten veel soldaten excuses om toch maar niet te hoeven schieten, het is verbluffend hoe weinig schoten er eigenlijk werden gelost. Veel gewone dienstplichtige soldaten kunnen het gewoon niet. Bajonetten werden vroeger nog veel minder gebruikt. Soldaten scheppen daar helemaal geen plezier in, ze gaan er juist kapot aan. Uit Vietnam kwamen velen van hen terug met een posttraumatische stressstoornis. De gruwel van een oorlog zit echt niet in onze natuur. Goed-zijn kun je leren, betoogt Bregman. Het is een finesse die verloren gaat in de titel – die is affirmatief, dat verkoopt beter, zegt hij daarover zelf.

Bregman hanteert een vlotte schrijfstijl en op zijn research valt, in tegenstelling tot iemand zoals Steven Pinker die zijn research ondergeschikt maakt aan zijn positief idealisme, niets af te dingen: alle feiten zijn gecheckt en gedubbelcheckt, en als wat hij vindt zijn eerdere bevindingen lijkt tegen te spreken, dan zoekt hij verder. Dat is meteen mijn enige kritiek op het boek: uiteindelijk moet hij soms nogal wat bochten nemen om uit te komen bij het vooropgestelde positieve mensbeeld, en hoewel dat wetenschappelijk te verantwoorden valt, haalt dat wat vaart uit het boek en bleef ik soms zitten met het astrologen-gevoel: uiteindelijk heeft hij overal wel een uitleg voor, zelfs voor de Holocaust (!) waarbij hij Hannah Arendt trouwens niet over het hoofd ziet.

Toch kan ik “De Meeste Mensen Deugen" niet warm genoeg aanbevelen. Aan de hand van vaak onbekende verhalen uit de recente geschiedenis bewijst Bregman wel degelijk dat de meeste mensen deugen. Je wordt gelukkig van dit boek, en je gaat weer geloven in het goede van de mens. Ik neem me alvast voor om mijn collega’s voortaan niet meteen van het ergste te verdenken als het eens een dagje niet meezit op het werk. Voor iedereen die zich afvraagt of de verharding van de maatschappij nog te stuiten is, zal het nieuwe boek van Rutger Bregman, tot slot ook een grote opluchting zijn. 

Gratis geld voor iedereen - Rutger Bregman (2016)

(ondertitel: over het basisinkomen, de 15-urige werkweek en een wereld zonder grenzen)

Het probleem is niet dat we het niet goed hebben, het probleem is dat we niet weten hoe het beter kan. In deze tijd, met koopkracht als laatste ideaal, schetst de Nederlandse historicus Rutger Bregman, een Nederlands geschiedkundige, opiniemaker en “Correspondent Vooruitgang” bij het online magazine De Correspondent nieuwe vergezichten. Bregman was een graag geziene gast in het inmiddels ter ziele gegane Nederlandse tv-programma 'De Wereld Draait Door', en hij was spreker op de TED Talk van 22 mei 2017 “Poverty isn't a lack of character; it's a lack of cash”, inmiddels ook meer dan een miljoen keer bekeken. In januari 2019 werd hij uitgenodigd deel te nemen aan het World Economic Forum (WEF) in Davos, en die passage was ook niet onbesproken. Dit boek, inmiddels vertaald in meer dan dertig talen, heeft ook daar aandacht getrokken.

Hij heeft het over zaken zoals een basisinkomen voor iedereen en een werkweek van vijftien uur, over een wereld zonder grenzen tot een wereld zonder armoede - het is tijd kortom voor de terugkeer van de utopie – dat woord staat niet toevallig in de titel van het boek. Het is niet het eerste boek van Bregman, maar wel het eerste dat ik van hem lees – die coronacrisis is toch ergens goed voor!. Ik was er zo wild enthousiast over dat ik na lange tijd van afwezigheid nog eens iets post op deze blog.

Met tal van cijfers toont de auteur aan: we worden veel ouder dan voorheen, we hebben veel minder kindersterfte en we kunnen op elke hoek van de straat een hamburger kopen. Onze huidige tijd is niet minder dan de droom van elke man of vrouw uit de middeleeuwen. Bregman schrijft dat wij als rijke westerse landen, eerder dan te blijven hangen in idealen van de vorige eeuw, beter zouden moeten nadenken over wat wij nu zouden kunnen doen om het leven nog aantrekkelijker te maken. Alle politieke programma’s beginnen volgens hem op elkaar te lijken, het is tijd om een nieuw ideaalbeeld te verzinnen.

Het basisinkomen is een mogelijk onderdeel van die toekomstvisie. Ten eerste los je in één klap een gedeelte van het armoede probleem op. Een plotselinge rekening brengt veel stress met zich mee, en continu ermee bezig zijn of je het eind van de maand wel gaat redden neemt veel energie in beslag, of zoals Bregman dat noemt: bandbreedte. Deze stress zorgt ervoor dat mensen met een schaarste aan geld minder verstandige beslissingen nemen. Het bieden van een vast inkomen zonder regels en bureaucratie geeft rust, en daardoor zullen mensen hun tijd en energie anders kunnen inzetten en betere beslissingen nemen.Ten tweede verkleint het basisinkomen de inkomensongelijkheid, welke direct gelinkt wordt aan de hoeveelheid sociale problemen in een land. Er is geen geld? De 62 rijkste mensen op deze aardkloot hebben evenveel rijkdom als de helft van de mensheid samen (3,5 miljard mensen!). Ja, er is zeker geld te vinden als men dat wil. Verschillende studies hebben overigens al aangetoond dat gratis geld geven een betere optie is dan lenen of ontwikkelingshulp, en voor voorbeelden verwijs ik je graag naar het boek. Wist je dat niemand minder dan de republikein Nixon in 1969 op een haar na dat basisinkomen heeft gerealiseerd? Wacht, er komt nog meer!

Bregman stelt meer vrije tijd en een werkweek van 15 uur voor als onderdeel van de nieuwe utopie. In 1855 waren het de metselaars van Melbourne die als eerste een werkdag van 8 uur invoerden, Henry Ford was in 1926 de eerste die de werkweek van 40 uur invoerde en in 1938 werd in de VS de 40-uur werkweek als eerste land ter wereld de standaard. (In 1933 had de Senaat al de 30-urenweek ingevoerd, maar de House had het voorstel afgewezen). In 1954 verklaarde de eerder genoemde Richard Nixon, toen nog vicepresident, dat de 4-dagenwerkweek er op korte termijn zat aan te komen. Door de opkomst van de machine is de inhoud van vele van onze banen aanzienlijk veranderd: in fabrieken, op het platteland, en bij ons thuis. Is het dan zo onnozel om voor te stellen dat we, wanneer deze trend zich voortzet, we binnenkort nog maar 15 uur per week hoeven te werken om het productiviteitsniveau op pijl te houden? Waarom gebeurt dat eigenlijk niet?

Bregman heeft het ook nog over de levenslang emancipatorische gevolgen van vaderschapsverlof, over hardnekkige en door studies weerlegde vooroordelen over migratie… Het boek bevat een schat aan ondergesneeuwde studies en experimenten die mij meer dan eens mijn mening hebben doen herzien.

In 2019 kwam ondertussen het boek “De meeste mensen deugen: een nieuwe geschiedenis van de mens” uit. In dit boek verweeft Rutger Bregman de jongste inzichten uit de psychologie, de economie, de biologie en de archeologie. Hij neemt ons mee op een reis door de geschiedenis en geeft nieuwe antwoorden op oude vragen. Waarom veroverde juist onze soort de aarde? Hoe verklaren we onze grootste misdaden? En zijn we diep vanbinnen geneigd tot het kwade of het goede? Het staat alvast op mijn nog-te-lezen-lijst!