De ontredderde republiek: zoektocht naar de ziel van Frankrijk - Mia Doornaert (2017)

'Iedereen heeft twee vaderlanden, het zijne en Frankrijk', placht men te zeggen. En nog steeds is Frankrijk een trekpleister voor ontelbare bezoekers en voor expats die er van hun pensioen komen genieten. Merkwaardig genoeg zijn de Fransen zelf ten prooi aan een gevoel van tristesse, ondanks de vele troeven van hun land.

Mia Doornaert, voormalig De Standaard-journaliste en columniste, zoekt naar een verklaring, naar de ziel van Frankrijk. “Wat mij boeit is hoe Frankrijk zo collectief neerslachtig is kunnen worden,” zegt ze, “Ook al is dat natuurlijk te begrijpen. Net zoals Groot-Brittannië heeft Frankrijk er moeite mee niet langer een wereldmacht te zijn”.

Ooit was het nochtans anders. Frankrijk kan bogen op een 1000 jaar oude geschiedenis van triomf en verheerlijking. Eind 18e eeuw maakte de Revolutie van Frankrijk het land van de universele waarden en de filosofen. Het Frans was de taal van de vorstenhoven en de intellectuelen. Begin twintigste eeuw was de Eiffeltoren het hoogste gebouw ter wereld en kwamen bezoekers van alle continenten naar de grote Parijse tentoonstellingen kijken. Maar toen kwam de Tweede Wereldoorlog en werd Frankrijk op drie weken tijd onder de voet gelopen. Daarna ging ook het koloniale imperium teloor en bleek de Europese Unie niet de grote Franse invloedssfeer te zullen worden die De Gaulle voor ogen had gehad.

Mia Doornaert peilt naar de diepere oorzaken van de malaise in een land met een zo glorieus verleden en een nog steeds benijdenswaardig heden. Ze houdt van Frankrijk, ze heeft er gewoond en gewerkt. Haar meeslepende verhaal - van de monarchie tot de revolutie, van Charles de Gaulle tot François Hollande, van de Belle Epoque tot het einde van de exception française - doorweeft ze met eigen ervaringen en ontmoetingen.

Het boek is een duizendjarige geschiedenisles langsheen koningshuizen, revoluties en de republieken. Ik ben vaak gefrustreerd door geschiedenisboeken, omdat ze teveel voorkennis vereisen en ik vaak na enkele pagina’s de draad alweer kwijt ben. Mia Doornaert slaagt erin om me bij de les te houden en me te boeien. Scherpe analyses, en een pak anekdotes die – ondanks het tv-imago van mevrouw Doornaert – nooit drammerig of belerend zijn. Hoogtens kun je opperen dat de auteur het allemaal met een rechts-conservatieve bril bekijkt en voelbaar onder de indruk is van charmes van heerschappen die mij stoïcijns laten.

Meermaals bedacht ik dat het spijtig is dat dit boek niet vertaald is in het Frans – al heeft de auteur heel veel research gedaan in de Franse historische literatuur, getuige de vele citaten en verwijzingen - "Comprendre le malheur français" van François Azouvi en Marcel Gauchet, onder meer. Sommige critici merken, niet geheel onterecht, op dat de vertelling naar het einde toe wel wat verzandt. Zeker voor de Vijfde Republiek vanaf De Gaulle, wordt het boek een flashoverzicht van politieke biografieën met, naarmate de tijd vordert, steeds meer oog voor smeuïge details – de onechtelijke dochter van Mitterrand, het echtpaar Sarkozy-Bruni, de stoethaspelige wijze waarop Hollande zijn maîtresse inruilt voor een nieuwe: zijn ze noodzakelijk om de ziel van Frankrijk te vatten? De vraag stellen is ze beantwoorden.

N.B. De versie die ik las werd afgesloten net vóór de Franse verkiezingen, waarbij Fillon nog steeds op de sympathie van de auteur kon rekenen – ze schatte zijn kansen hoog in, het is anders uitgedraaid . Dat stoort op zich niet, want één van de redenen waarom Macron uiteindelijk president is geworden, is om de Franse glorie te herstellen binnen Frankrijk, maar ook binnen Europa en de wereld. Ik hoop van harte dat hij daarin slaagt!